به گزارش خبرگزاری مهر، بی شک اگر دنیا از ظالمان توسعه طلب، و تجاوزکاران زورگو خالی می شد هیچ نیروی نظامی برای حفظ مرزهای کشورها مورد نیاز نبود، و تمام مردم دنیا در کشورهای خود، در امن وامان می زیستند وبا یکدیگر روابط تجاری و فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی سالم داشتند.[۱]
لیکن خوی برتری جویی و تجاوزگری که گاه در افراد، و گاه در یک قوم، و ملیت وجود دارد؛ غالباً سبب هجوم فرد یا قومی بر قوم دیگر یا ملتی بر ملت دیگر شده است؛ و در چنین شرایطی همه حق دارند که خود را چنان قوی کنند که در امنیت زندگی داشته باشند؛ چرا که در نظام کنونی دنیا متأسفانه ضعیف پامال است؛ و همین امر «فلسفه تشکیل نیروهای مسلح و قوای دفاعی را روشن می کند».[۲]
هم چنین برای قوم و ملتی که حامل فرهنگی هستند؛ و فضای آزادی را می طلبند که فرهنگ خود را در میان مردم جهان تبلیغ کنند؛ به دست آوردن این فضای آزاد بدون تکیه بر قدرت غالباً امکان پذیر نیست، و این فلسفه دیگری برای تشکیل قوای مسلح است.[۳]
لذا باید گفت حیات و زندگی بدون «جهاد» امکان پذیر نیست، زیرا یک موجود زنده همیشه در ادامه حیات و زندگی خود با موانعی رو به رو است؛ که هر لحظه حیات او را تهدید می کند؛ و اگر مجهز به نیروهای دفاعی نباشد به سرعت نابود می گردد.[۴]جامعه انسانی و کشورهای مختلف نیز از این قانون عمومی مستثنی نیستند؛ و برای ادامه حیات خود نیازمند به نیروی نظامی مجهزی می باشند.[۵] از این رو مسلمانان موظف هستند از تمام توان و نیروی خویش استفاده کنند و بنیه نظامی خویش را بالا ببرند.[۶]
گفتنی است اسلام در مسائل دفاعی و نوع اسلحه جنگی و نحوه استقلال و تمامیت ارضی و جلوگیری از نفوذ دشمنان، احکام خاصی ندارد، بلکه باید با در نظر گرفتن اوضاع و احوال موجود، مقررات و احکامی از طرف حکومت اسلامی در نظر گرفته شود و از راهی که به حفظ مقاصد اسلام کمک کند اقدام گردد.[۷]
تقویت توانمندی دفاعی؛ منبعث از اصل قرآنی
لازم به ذکر است اسلام در تقویت بنیه دفاعی به وضع یک اصل کلی دست زده و مصداق و نوع سلاح و تاکتیک را معین نمی کند بلکه مسلمانان را به آمادگی کامل خود ،برای دفاع از خویش فرا می خواند.[۸] لذا در قرآن می خوانیم: «واعدوا لهم ما استطعتم من قوة؛[۹] هر نیرویی در قدرت دارید، برای مقابله با آنها [دشمنان] آماده سازید!».[۱۰]
تقویت بنیه دفاعی در عصر انبیاء الهی
-آگاهی داوود (ع) از تهیه وسیله دفاعی
در دو سوره از قرآن مجید در مورد ابداع زره مناسب که یک وسیله دفاعی مؤثر برای جنگهای زمان های پیشین محسوب می شد از سوی داوود (ع) پیامبر بزرگ الهی بحث شده است.[۱۱]
در یکجا می فرماید: «و علمناه صنعة لبوس لکم لتخصنکم من بأسکم فهل انتم شاکرون؛[۱۲]ما ساختن زره را به داوود تعلیم دادیم تا شما را در جنگهایتان حفظ کند، آیا شکرگزاری (این نعمت الهی را) می کنید».[۱۳]
از این آیه به خوبی معلوم می شود ابداع و اختراع این وسیله دفاعی به تعلیم الهی، و در عصر داوود (ع) صورت گرفت، در حالی که می دانیم ضرورتی ندارد پیامبر الهی مبتکر و ابداع کننده چنین موضوعی باشد.[۱۴]
هم چنین در فراز دیگر از قرآن کریم می خوانیم: « النا له الحدید/ ان اعمل سابغات و قدر فی السرد و اعملوا صالحا انی بما تعملون بصیر[۱۵]؛
ما آهن را برای او (داوود) نرم کردیم (و دستور دادیم) زره های کامل و فراخ بساز، و حلقه ها را به اندازه و متناسب کن و عمل صالح بجا آورید که من به آنچه انجام می دهید بینا هستم»[۱۶].
بی تردید این دستور نشان می دهد داوود به فرمان الهی دست به ساختن چیز بیسابقه ای زد که علم و آگاهی آن را از سوی خدا یافته بود، و مسأله نرم ساختن آهن را برای او ممکن ساخت، خواه جنبه اعجاز داشته باشد و یا به صورت یک تعلیم الهی.[۱۷]
با استفاده از وسائل و اسباب، و در هر صورت ابتکار این امر (ساختن مفتول های نازک و محکم برای بافتن زره در آن زمان به گونه ای که هم پوشیده آن راحت باشد، و هم مانع تحرک سربازان نشود، و هم در مقابل ضربه تیر و شمشیر و خنجر مقاومت کند، کار مهم و پیچیده ای بود، و اهمیت آن در آن عصر کمتر از ابداع سلاح های مهم دنیای امروز نبود.[۱۸]
این نکته نیز قابل توجه است که وقتی آهن به دست حضرت داوود (ع) نرم شد ترجیح داد وسیله دفاعی بسازد نه وسیله تهاجمی همچون شمشیر.[۱۹] به هر حال با اینکه تهیه این وسیله دفاعی که در جنگ های آن زمان مهم و سرنوشت ساز بود چیزی نیست که اگر پیامبر از آن آگاه نباشد در دعوت مذهبی او خللی به وجود آید، ولی خداوند این صنعت را به او تعلیم داد و در میان بشر باقی ماند.[۲۰]
-تقویت بنیه دفاعی در سیرۀ نبوی(ص)
سیره عملی پیامبر (ص و پیشوایان بزرگ اسلام نشان می دهد که آنها برای مقابله با دشمن از هیچ فرصتی غفلت نمی کردند، در تهیه سلاح و نفرات، تقویت روحیه سربازان، انتخاب محل اردوگاه، و انتخاب زمان مناسب برای حمله به دشمن و به کار بستن هرگونه تاکتیک جنگی، هیچ مطلب کوچک و بزرگی را از نظر دور نمی داشتند.[۲۱] بلکه مسلمانان خود را با سلاح روز و علوم روز مجهز می کردند،[۲۲] معروف است که در ایام جنگ«حنین»به پیامبر (ص) خبر دادند که سلاح تازه مؤثری در« یمن» اختراع شده است، پیامبر (ص) فوراً کسانی را به یمن فرستاد تا آن سلاح را برای ارتش اسلام تهیه کنند.[۲۳]
تقویت بنیه دفاعی در مکتب علوی
در بیان امام علی (ع) جهاد به «زره محکم» و «سپر مطمئن» تشبیه شده است که هر دو، از وسائل دفاعی در جنگ است. همان گونه که در نبردهای قدیم، کسانی که زره در تن و سپر در دست نداشتند از ضربات دشمن در امان نبودند، قوم و ملتی که جهاد را ترک کند در برابر ضربات دشمن بسیار ناتوان و آسیب پذیر خواهد بود.[۲۴]
لذا آن حضرت فرمود؛ «زره را کامل کنید!» (و أکملوا اللأمة)،[۲۵] منظور از «کامل کردن زره» این است که آن را به وسیله «خود» (کلاه آهنینی که بر سر میگذاشتند و مانند زره جنبه دفاعی داشت) و «ساعد بند» (ورقه آهنی که به صورت نیم دایره درآمده و به ساعد میبستند تا دست را در برابر ضربات تیر و نیزه و شمشیر حفظ کند) کامل کنند.[۲۶]
در فرازی دیگر از آن حضرت می خوانیم؛«و شمشیرها را قبل از کشیدن از نیام، تکان دهید! (تا به آسانی از نیام درآید) (و قلقلوا[۲۷] السیوف فی أغمادها[۲۸] قبل سلها)، این نکته، هر چند ظاهرا کوچک به نظر می رسد، اما در واقع دستور مهمی است! چرا که، گاه ماندن شمشیر در غلاف برای مدت طولانی، سبب می شود که گوشه هایی از آن گیر کند و در لحظات حساس که لازم است فورا بیرون کشیده شود،[۲۹] یا خارج نشود و یا با تأخیر خارج شود و در هر صورت ممکن است خطرات غیر قابل جبرانی به وجود آورد.[۳۰]
هم چنین لزوم هوشیاری و تقویت بنیه دفاعی را می توان در کلام نورانی آن حضرت جستجو نمود که فرمود؛«وإن أخا الحرب الأرق، ومن نام لم ینم عنه[۳۱]؛آنکه مرد جنگ است همیشه بیدار است و کسی که به خواب رود (و از دشمن غافل شود باید بداند)دشمن او در خواب نخواهد بود و از او غافل نخواهد شد»[۳۲]
اهمیت این دستور در عصر و زمان ما از هر عصر و زمانی بیشتر است، زیرا دشمن تهاجم را در جهات مختلف شروع کرده است؛ نه تنها در جهات نظامی، بلکه در جهات فرهنگی از طریق شبهه افکنی و ایجاد تزلزل در مبانی اعتقادی و از طریق نشر فساد و ایجاد آلودگی های اخلاقی با تمام قدرت به میدان وارد شده حتی عوامل زیادی را در داخل مسلمانان با هزینه های سنگین انتخاب کرده است. لذا باید بدانیم که در برابر لحظهای غفلت از این برنامه های تخریبی هزینه های گزافی باید پرداخت.[۳۳]
اینگونه است که در وصیت نامه امام (ع) وقتی علوم را به سه گونه تقسیم می کنند، فنون دفاعی را به عنوان علومی مد نظر قرار می دهند که برای زندگی مادی انسانها لازم است و اگر این علم نباشد زندگی مادی انسان به طور معقول اداره نخواهد شد، نهایتاً مشکلات معنوی فراوانی به دنبال خواهد داشت.[۳۴] به همین دلیل تحصیل این علم به مانند دیگر علوم در اسلام برای همگان واجب کفایی است؛ یعنی هر گروهی لازم است به دنبال تحقق آن برود تا بخشی از نیازهای مادی جامعه اسلامی تأمین گردد حال اگر در این رشته به اندازه کافی متصدیانی وجود نداشته باشد، وجوب عینی پیدا می کند.[۳۵]
تقویت بنیه دفاعی حتی در حال نماز
در قرآن مجید در مورد جنگجویان آمده است که حتی به هنگام نماز در کنار میدان جنگ دستور می دهد هوشیاری خود را با همراه داشتن اسلحه در حال نماز حفظ کنند؛ : «ولیأخذوا حذرهم وأسلحتهم ود الذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم وأمتعتکم فیمیلون علیکم میلة واحدة[۳۶]؛ آنها باید وسایل دفاعی و سلاح هایشان را (در حال نماز با خود) برگیرند؛ (زیرا) کافران آرزو دارند که شما از سلاح ها و وسایل خود غافل شوید تا یکباره به شما هجوم آورند».[۳۷]
لذا در هر صورت از همراه داشتن وسایل محافظتی و ایمنی (مانند زره و خود و امثال آن) غفلت نکنید و حتی در حال عذر، حتماً آنها را با خود داشته باشید که اگر احیانا دشمن حمله کند بتوانید تا رسیدن کمک، خود را حفظ کنید (و لیأخذوا حذرکم).[۳۸]،[۳۹]...اینها همه نشان می دهد که مسلمانان در هر زمان و مکان و در هر شرایطی که باشند هوشیاری خود را در مقابل دشمن حفظ کنند.[۴۰]
تقویت بنیه دفاعی نیازمند بودجه و اعتبارات مالی
باید اذعان نمود تقویت بنیه دفاعی اسلام و بالا بردن توان نظامی ارتش اسلام و به کارگیری پیشرفته ترین سلاح های نظامی، اقتصادی، تبلیغاتی، اخلاقی، اجتماعی و مانند آن، هزینه زیادی خواهد داشت، که مسلمانان باید آن را تأمین کنند؛ ولی از آنجا که این هزینه ها در راه خدا مصرف می شود، خداوند متعال آن را بطور کامل به انفاق کنندگان بازخواهد گرداند و اینگونه افراد بدون شک در این معامله ضرر نخواهند کرد،[۴۱] لذا تهیه نیرو و قوه کافی و ابزار و اسلحه جنگی، و وسایل مختلف دفاعی، نیاز به سرمایه مالی دارد، از این رو خداوند در قرآن کریم به مسلمانان دستور می دهد که باید با همکاری عمومی این سرمایه را فراهم سازید، و بدانید هر چه در این راه[۴۲](در راه تقویت بنیه دفاعی و نظامی مسلمانان در برابر دشمن)[۴۳] بدهید در راه خدا دادهاید و هرگز گم نخواهد شد: « و ما تنفقوا من شیء فی سبیل الله یوف إلیکم؛[۴۴] و آنچه در راه خدا انفاق کنید به شما پس داده خواهد شد»[۴۵]،و تمام آن و بیشتر از آن به شما می رسد:« و أنتم لا تظلمون؛[۴۶] و هیچ گونه ستمی بر شما وارد نمی گردد».[۴۷]
این پاداش، هم در زندگی این جهان از طریق پیروزی اسلام و شوکت و عظمت آن به مردم می رسد، زیرا یک ملت ضعیف و مغلوب، سرمایه های مالی او نیز به خطر خواهد افتاد و امنیت و آرامش و استقلال خویش را نیز از دست خواهد داد، بنا براین ثروت هایی که در این راه صرف می شود از طریق دیگر و در سطحی بالاتر عائد انفاق کنندگان خواهد شد.[۴۸] بدین ترتیب همچنان که اسلحه های مختلف برای دفاع وجود دارد، لیکن فقدان آن موجب هلاکت ما است.[۴۹]
لزوم تقویت بنیه دفاعی حتی در زمان صلح
اگر چه اسلام دعوت به صلح می کند و به دعوت صلح دشمن پاسخ مثبت می دهد، ولی به مسلمانان هشدار می دهد که مواظب مکر و فریب دشمن باشند و حتی به هنگام صلح هم توان نظامی و قدرت دفاعی را در حد بالایی حفظ کنند،[۵۰] تا اگر دشمن مکر و حیله کرد، مسلمانان غافلگیر نشوند؛ مثل این که دشمن در موقعیت ضعیفی قرار گرفته و برای تجدید قوای نظامی خویش و سازماندهی جدید آنها، پیشنهاد صلح دروغین می کند و مدتی مسلمانان را سرگرم گفتگوهای صلح می نماید تا پس از آمادگی مجدد ضربه ای بر مسلمانان وارد سازد؛ در اینجا اگر مسلمانان توان نظامی خویش را، حتی به هنگام صلح حفظ کنند، غافلگیر نخواهند شد و توطئه دشمن را دفع می کنند.[۵۱]
از آیه شریفه«و اعدوا لهم ما استطعتم من قوة ...»[۵۲]،[۵۳] به روشنی استفاده می شود؛ که مسلمانان حتی در حال صلح باید آمادگی و قدرت نظامی خود را حفظ کنند؛ و اگر روز به روز فنون جنگی پیشرفته تر شود؛ آنها هم به طور مداوم آموزش های نظامی را هماهنگ با آن ببیند، و همچنین سلاح های پیشرفته را به هر قیمتی که هست در اختیار بگیرند؛ و با توجه به اینکه «قوه» (نیرو) تمام نیروهای معنوی و مادی انسانی و غیر انسانی را شامل می شود، همه اینها را آماده سازند.[۵۴]
هم چنین در فراز دیگر از قرآن کریم می خوانیم:« یا ایها الذین آمنوا خذوا حذرکم فانفروا ثبات او انفروا جمیعا[۵۵]؛ای کسانی که ایمان آورده اید! آمادگی خود را در برابر دشمن حفظ کنید و در گروه های متعدد یا به صورت دسته واحد (طبق شرایط موجود)، به سوی دشمن حرکت نمایید».[۵۶]
با توجه به اینکه «حذر» (بر وزن خضر) به معنای بیداری و هوشیاری و آماده باش در برابر خطر است، و گاه به معنی وسیله ای است که با کمک آن با خطر مبارزه می شود؛ لزوم آماده باش دائمی مسلمین در مقابل دشمن، به خوبی روشن می گردد.[۵۷]
جمله« فانفروا ثبات او انفروا جمیعا»[۵۸] با توجه به معنی نفر (کوچ کردن) نشان می دهد که مسلمانان نباید بنشینند تا دشمن بر آنها هجوم برد؛ بلکه باید به استقبال دشمن بروند و پیش از تهاجم بر او هجوم برند و از روشهای مختلف برای این امر استفاده نمایند، گاه به صورت گروه های پراکنده، جنگ پارتیزانی بر ضد او به راه بیندازند، و گاه به صورت ارتش منظم و یکپارچه حمله را آغاز نمایند، و در هر جا مطابق مقتضای زمان و مکان عمل کنند.[۵۹]
ایجاد رعب و وحشت در میان دشمنان در گرو تقویت بنیه دفاعی
لزوم ترسانیدن دشمن از جمله مهمترین مولفه ها در تقویت بنیه دفاعی است؛ یعنی مسلمانان از نظر امکانات نظامی و دفاعی در سطحی از آمادگی باشند که ابهت و هیبت لشکر اسلام در دل دشمن ایجاد رعب و وحشت کند، به گونهای که حتی فکر حمله به کشور اسلامی را از سر بیرون کند.[۶۰]
بدون شک اسلام برای جلوگیری از جنگ، که ضایعات روحی، روانی، جانی و مالی فراوانی به همراه دارد، به مسلمانان سفارش می کند که آنچنان قوی و نیرومند باشند تا دشمن خیال حمله به آنها را هم نداشته باشد، و در عین حال عزت و آبرو و اعتبار آنان حفظ شود.[۶۱] لذا قرآن صریحاً ، مسیرها را مشخص ساخته است و بر مبنای آیۀ«اشداء علی الکفار رحماء بینهم»[۶۲] در برابر دشمنان بی رحم، باید روشی شدید اتخاذ کرد و در برابر دوستان باید نرمش نشان داد.[۶۳]
اسلام نمی گوید جنگ کنید بلکه می گوید آنچنان قوی باشید تا دیگر کشورها جرات حمله به شما را نداشته باشند، از این رو قرآن این آمادگی را مقید به نیروی خاصی نمی داند و می فرماید هر نیرویی که می توانید فراهم کنید تا بتوانید دشمن را بترسانید، [۶۴] زیرا جنگ حتی با پیروزی نیز دارای ضایعاتی است پس باید کاری کرد که دشمن هرگز به خود اجازه جنگ و حمله به کشور را ندهد، در این صورت ما هم پیروز خواهیم بود و هم هزینه ای نمی پردازیم.[۶۵]
بنابراین تدارک قوا و تقویت نیروها بطور عام، و آماده ساختن مرکب جنگی آن عصر را بطور خاص (به عنوان یک مصداق) به منظور پیشگیری از وقوع جنگ و ارهاب و ترساندن دشمنان به شدت توصیه میشود و این منطقی ترین هدف برای تقویت بنیه نظامی است.[۶۶]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت از نظر اسلام تجهیزات نظامی و آمادگی جنگی و دفاعی در حد اعلا برای ایجاد جنگ و خونریزی و ویرانی و خسارت به طرف مقابل نیست، بلکه برای پیشگیری از جنگ است.[۶۷] حال آیا هیچ عاقلی در جهان، هر چند پایبند به هیچ دین و مذهبی نباشد، این کار را تقبیح نموده و زشت می شمرد؟[۶۸] در حالی که طبق آیه شریفه ۶۰ سوره انفال[۶۹] مسلمانان باید تمام توان و امکانات خود را بکار گرفته تا از هر جهت در آمادگی کامل باشند. اما نه برای جنگ و خونریزی، بلکه برای اینکه فکر جنگ و کشتار را از سر دشمنان بیرون کنند.[۷۰] قرآن به ما می آموزد که ابزار و آلات جنگی، آمادگی رزمی، سیاسی، اجتماعی، نظامی، همه و همه، برای جلوگیری از جنگ است، نه اقدام به جنگ و درگیری.[۷۱]
با این تفاسیر نظام اسلامی در سایه عمل به این آیه شریفه فکر حمله را از سر دشمنان خود بیرون کرده است. و آمادگی نیروهای دفاعی ما در بسیج و سپاه و ارتش و نیروی انتظامی و نیروهای مردمی، اجازه چنین جسارتی به آنها نداده و نخواهد داد. [۷۲]
نتیجه اینکه جهاد از منظر اسلام به عنوان نیروی بازدارنده دشمن از نبرد و خونریزی ودر حقیقت سیستم دفاعی قوی و مستحکمی است که باعث جلوگیری از درگیریهای نظامی و خشونت دشمن میگردد.[۷۳]
نباید فراموش نمود که انقلاب اسلامی ایران باید مستحکم باقی بماند ، باید بهترین سلاح را برای دفاع از خود فراهم کنیم[۷۴] لیکن از آنجا که هر نیروی دفاعی در عالم هستی یا باید از درون ذات چیزی بجوشد و یا از ناحیه خدا داده شود.[۷۵]،[۷۶] لذا برترین سلاح ما سلاح ایمان و توکل به خداوند است. ایمان سلاحی است که به واسطه آن نیروی های ما از شهادت ترسی نخواهند داشت بلکه به آن افتخار می کنند در صورتی که دشمنان ما از این سلاح محروم اند.[۷۷]
از این رو همانگونه که قرآن می فرماید چنان آماده باشید که دشمن بترسد، پس باید با آمادگی در دشمن ایجاد رعب و وحشت کرد، یعنی خود انسان و روحیه و نفراتش آماده باشند، در این صورت دشمن عقب نشینی خواهد کرد.[۷۸] درست است که دشمن پیچیدگی هایی مثل هجمه اقتصادی و تهدیدهای نظامی ایجاد کرده است، اما ما ترسی به دل راه نمی دهیم چون وعده خداوند عملی خواهد شد و این موج هجمه دشمن هم با رسوایی او می گذرد و ایران اسلامی همچنان سربلند و جاویدان تا ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) خواهد بود.[۷۹]
بارالها! دشمنان متشکل و متحدند، و به انواع سلاح های شیطانی مسلح هستند، ما پیروزی بر دشمنان برونی و شیطان درونی را از تو می طلبیم. آمین یا رب العالمین.[۸۰]
[۱] پیام قرآن ؛ ج۱۰ ؛ ص۲۹۱.
[۲] همان.
[۳] همان؛ ص ۲۹۲.
[۴] همان.
[۵] همان.
[۶] آیات ولایت در قرآن ؛ ص۳۰۹.
[۷] پاسخ به پرسشهای مذهبی ؛ ص۱۰۳.
[۸] اسلام در یک نگاه ؛ ص۱۰۱.
[۹] سوره انفال، آیه ۶۰.
[۱۰] پاسخ به پرسشهای مذهبی ؛ ص۱۰۳.
[۱۱] پیام قرآن ؛ ج۷ ؛ ص۲۵۰.
[۱۲] سورۀ انبیاء؛ آیۀ ۸۰ .
[۱۳] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج۳ ؛ ص۱۸۳.
[۱۴] پیام قرآن ؛ ج۷ ؛ ص۲۵۰.
[۱۵] سوره سبا ؛آیه ۱۰ و ۱۱.
[۱۶] پیام قرآن ؛ ج۷ ؛ ص۲۵۰.
[۱۷] همان.
[۱۸] همان؛ ص؛ ۲۵۱.
[۱۹] همان؛ص؛۲۰۵.
[۲۰] همان.
[۲۱] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج۲ ؛ ص۱۶۴.
[۲۲] پاسخ به پرسشهای مذهبی ؛ ص۵۹۷.
[۲۳] تفسیر نمونه، ج۷، ص: ۲۲۴.
[۲۴] پیام امام امیر المومنین (ع) ؛ ج۲ ؛ ص۱۳۸.
[۲۵] « لأمة»( بر وزن رحمة) در اصل به معنای اجتماع و اتفاق است، از همین رو هنگامی که دهانه زخم به هم آید و خوب شود به آن« التیام» گفته می شود و« لأمه» به معنای زره است، شاید از این جهت که حلقه های آن با هم جمع شده و گره خورده است و گاه این واژه به معنای هر گونه سلاح بکار میرود.
[۲۶] پیام امام امیر المومنین (ع) ؛ ج۳ ؛ ص۹۴.
[۲۷] « قلقلوا» از ماده« قلقله»( بر وزن مرحمه) به معنای حرکت دادن و لرزاندن است.
[۲۸] « أغماد» جمع« غمد»( بر وزن رند) به معنای غلاف شمشیر است و لذا در مورد پارهای از گیاهان که خارهای آن لابه لای برگ ها پنهان است این ماده به کار می رود.
[۲۹] پیام امام امیر المومنین (ع) ؛ ج۳ ؛ ص۹۴.
[۳۰] همان ؛ ص؛۹۵.
[۳۱] همان؛ ج۱۱ ؛ ص۲۳۹.
[۳۲] همان ؛ ص۲۴۰.
[۳۳] همان ؛ ص۲۴۶.
[۳۴] پیام امام امیر المومنین (ع) ؛ ج۹ ؛ ص۵۰۶.
[۳۵] همان.
[۳۶] سورۀ نساء؛آیه ۱۰۲.
[۳۷] پیام امام امیر المومنین (ع) ؛ ج۱۱ ؛ ص۲۴۶.
[۳۸] سورۀ نساء؛آیه ۱۰۲.
[۳۹] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج۱ ؛ ص۴۴۵.
[۴۰] پیام امام امیر المومنین (ع) ؛ ج۱۱ ؛ ص۲۴۶.
[۴۱] آیات ولایت در قرآن ؛ ص۳۰۹.
[۴۲] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج۲ ؛ ص۱۶۵.
[۴۳] تفسیر نمونه ؛ ج۷ ؛ ص۲۲۹.
[۴۴] سورۀ انفال؛ آیۀ ۶۰.
[۴۵] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج۲ ؛ ص۱۶۵.
[۴۶] سورۀ انفال؛ آیۀ ۶۰.
[۴۷] تفسیر نمونه ؛ ج۷ ؛ ص۲۲۸.
[۴۸] همان.
[۴۹] اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین) ؛ ج۱ ؛ ص۲۹۰.
[۵۰] آیات ولایت در قرآن ؛ ص۳۰۹.
[۵۱] همان ؛ ص۳۱۰.
[۵۲] سوره انفال، آیه ۶۰ .
[۵۳] پیام قرآن ؛ ج۱۰ ؛ ص۳۱۱.
[۵۴] همان؛ ص ۳۱۲.
[۵۵] سورۀ نساء؛آیۀ۷۱.
[۵۶] پیام قرآن ؛ ج۱۰ ؛ ص۳۱۲.
[۵۷] همان.
[۵۸] سورۀ نساء؛آیۀ۷۱.
[۵۹] پیام قرآن ؛ ج۱۰ ؛ ص۳۱۱.
[۶۰] از تو سوال می کنند(مجموعه سوالات قرآنی از پیامبر اکرم (ص) ؛ ص۷۵.
[۶۱] همان.
[۶۲] سوره فتح؛ آیۀ۲۹.
[۶۳] زندگی در پرتو اخلاق ؛ ص۲۲۳.
[۶۴] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار شماری ازفرماندهان نیروی انتظامی؛۱۳۹۰/۱۰/۱۱.
[۶۵] همان.
[۶۶] پیام قرآن ؛ ج۸ ؛ ص۲۷۹.
[۶۷] از تو سوال می کنند(مجموعه سوالات قرآنی از پیامبر اکرم (ص) ؛ ص۷۵.
[۶۸] همان.
[۶۹] «وأعدوا لهم ما استطعتم من قوة...».
[۷۰] سوگندهای پر بار قرآن ؛ ص۳۲۴.
[۷۱] همان ؛ ص۳۲۳.
[۷۲] همان.
[۷۳] همان.
[۷۴] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار شماری از فرماندهان نیروی انتظامی؛۱۳۹۰/۱۰/۱۱.
[۷۵] سورۀ انبیاء؛ آیه ۴۳( ج ۱۳، ص ۴۵۲).
[۷۶] لغات در تفسیر نمونه ؛ ص۶۵۰.
[۷۷] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار شماری از فرماندهان نیروی انتظامی؛۱۳۹۰/۱۰/۱۱.
[۷۸] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار مسؤولان نمایندگی ولی فقیه در سپاه امام رضا(ع)؛۱۳/۴/۱۳۹۱.
[۷۹] همان.
[۸۰] تفسیر نمونه ؛ ج۱۶ ؛ ص۴۹۰.
نظر شما