چیلله لیق تحفه ای برای نو عروسان/رسوم قدیمی مردم آذربایجان دریلدا

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – آناهیتا رحیمی: طولانی‌ترین شب سال نیز با یک چشم بر هم زدن از راه رسید؛ امشب آخرین شب رقص برگ‌های خزان فصل پاییز است. شبی که یک دقیقه بیشتر، بهانه‌ای می‌شود تا همه در منزل ریش سفید فامیل، جمع شده و این شب را به خاطره‌ها پیوند زنند.

شبی که سرخی دانه‌های انار و عطر دل انگیز آن در فضا می‌پیچد و یاد و خاطره گذشتگان، نقل محافل می‌شود. تمام مردم به خصوص مردم آذربایجان از دیرباز، دورهمی در این شب را به فال نیک گرفته و آداب و رسوم آن را نیز به جای می‌آورند.

اکثر مردم آذربایجان در این شب، چیلله قارپیزی می‌خورند و معتقدند که با خوردن هندوانه، سوز و سرما بر آنها تأثیری نداشته و سرمای زمستان را حس نمی‌کنند؛ البته در گذشته‌های دور، هندوانه و خربزه را در تور می‌گذاشتند و از سقف خانه آویزان می‌کردند تا در هوای آزاد خراب نشود و یا اینکه در کاه قرار می‌دادند.

در شب یلدا علاوه بر دورهمی در منزل ریش سفید فامیل، برخی از آداب و رسوم نیز در خطه آذربایجان وجود دارد که توسط خانواده‌ها انجام می‌گیرد؛ یکی از همین آداب و رسوم‌ها، فرستادن خوانچه توسط خانواده‌های عروس و داماد می‌باشد. در این خوانچه، علاوه بر هندوانه، پوشاک، کفش، پارچه‌های گران قیمت، میوه‌، آجیل مخصوص شب یلدا و شیرینی نیز فرستاده می‌شود.

مردم آذربایجان در شب یلدا بعد از صرف شام، به خوردن آجیل، تنقلات، شیرینی و میوه مشغول می‌شوند که در این میان، هندوانه، مهم‌تر از بقیه محسوب می‌شود؛ «نقل است که مردم آذربایجان با بریدن هندوانه، این جمله را تکرار می‌کنند که قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ».

چیلله بزرگ، کوچک و چیلله بئچه در فرهنگ آذربایجان

دکترای ادبیات عرب و کارشناس فولکلور آذربایجان در گفت و گو با خبرنگار مهر می‌گوید: در آذربایجان، دو چله وجود دارد که چله بزرگ از اول دی ماه، شروع و تا دهم بهمن ماه به مدت ۴۰ روز طول می‌کشد و اما چله کوچک نیز از دهم بهمن ماه، شروع و تا آخر این ماه ادامه می‌یابد و بعد از گذشت این ایام که روزها بلند و شب‌ها نیز کوتاه می‌شود، ۱۰ روز به عنوان چیلله بئچه نیز در نظر گرفته می‌شود.

نقل حکایت و تاپماجا در شب یلدا

علی اصغر عزیزپور ادامه می‌دهد: در گذشته‌ها که افراد، دور کرسی جمع می‌شدند ریش سفید فامیل شروع به گفتن حکایت و تاپماجا می‌کرد؛ تاپماجا مطرح کردن سؤالاتی بود که با هدف تقویت هوش جوانان در دوران گذشته از آنها پرسیده می‌شد و در بین برخی از خانواده‌ها نیز، کسی که پاسخ تاپماجا را می‌گفت، هدایایی نظیر تخم مرغ به آن داده می‌شد.

وی بیان می‌کند: به طور مثال یکی از تاپماجالاری که در آن زمان مطرح می‌شد این بود که حاجیلار حاجا گئدر، جهد ایلر گئجه گئدر، بیر ییمیرتا ایچینده، مین بیر جوجه گئدر که جواب این تاپماجا، انار است.

عزیزپور به خبرنگار مهر می‌گوید: در گذشته‌ها افراد شیرین صحبتی وجود داشتند و دلیل آن نیز نبود تلویزیون، رادیو، روزنامه و مجله بود که در این دوران، مردم هر چیزی را از زبان خود نقل می‌کردند و به این دلیل که با همدیگر بیشتر صحبت می‌کردند بیان آنها تقویت می‌شد.

سازهایی که در گذشته در شب یلدا نواخته می‌شد

او توضیح می‌دهد: افرادی که در شب یلدا به نقل حکایت و تاپماجا می‌پرداختند، سازهای مخصوصی نیز داشتند که در این شب می‌نواختند.

فرستادن چیلله لیق به نوعروس و داماد در شب یلدا

عزیزپور ادامه می‌دهد: در گذشته‌ها در شب چله، برای نوعروس و داماد، خوانچه یا چیلله لیق فرستاده می‌شد که اکنون نیز این رسم پابرجاست؛ آنچه در این تحفه به خانواده‌های عروس و داماد ارسال می‌شود، چادری، لباس، پارچه، هندوانه، پشمک، آجیل و شیرینی می‌باشد که البته در صورت تمکن مالی خانواده‌ها، طلا نیز فرستاده می‌شود.

وی در پایان بیان می‌کند: تحفه‌ای که با عنوان چیلله لیق در گذشته‌ها به خانواده عروس فرستاده می‌شد شامل انار، انگور و هندوانه بود که بعدها لباس و پشمک نیز به آنها اضافه شده است.

دو قدم مانده که پاییز به یغما برود این همه رنگ قشنگ، از کف دنیا برود

امشب، پاییز با تمام زیبایی خاص خود پای شتاب دارد تا لحظه‌ها را به فصل سپیدی پیوند بزند؛ شب یلدا شبی است که همه، میهمان یک دورهمی می‌شوند و تا پاسی از شب، تک تک ثانیه‌ها را با خوبی و خوشی کنار هم می‌گذرانند.

شب یلدا در خطه آذربایجان، رنگ و لعاب بیشتری به خود می‌گیرد و در این شب، تحفه‌ای به نوعروس و داماد از طرف خانواده‌ها فرستاده می‌شود.